Theo quy định của Pháp luật hình sự, phạm tội trong trường hợp phòng vệ chính đáng, tình thế cấp thiết hoặc sự kiến bất khả kháng sẽ miễn truy cứu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, ranh giới giữa việc xác định thế nào là phòng vệ chính đáng và vượt quá phòng vệ chính đáng, cũng như sự kiện bất khả kháng…cũng rất mong manh.

Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ lợi ích của Nhà nước, của tổ chức, bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của mình hoặc của người khác, mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên.

Trên thực tế, trong nhiều trường hợp khi cá nhân bị người khác xâm hại đến quyền lợi bao gồm cả về tài sản hoặc nhân thân thì việc có hành vi chống trả lại không phải là hiếm. Chẳng hạn khi bị một kẻ chuẩn bị hiếp dâm thì nạn nhân có thể chống trả bằng cách đánh lại hoặc sử dụng những công cụ có được ở gần bên như dao kéo…Việc chống trả này có thể sẽ gây ra thương tích cho kẻ xâm hại. Như vậy một lần nữa việc xác định thế nào là trong giới hạn phòng vệ như về loại công cụ chống trả, cường độ chống trả, mức độ gây thương tích cũng là điều cần nói…

Vần đề này Nghị quyết 02-HĐTP-TANDTC/QĐ năm 1986 cũng đã nêu ra: “để xem xét hành vi chống trả có tương xứng hay không, có rõ ràng là quá đáng hay không, thì phải xem xét toàn diện những tình tiết có liên quan đến hành vi xâm hại và hành vi phòng vệ như:

– Khách thể cần bảo vệ (thí dụ: bảo vệ địa điểm thuộc bí mật quốc gia, bảo vệ tính mạng);

– Mức độ thiệt hại do hành vi xâm hại có thể gây ra hoặc đã gây ra và do hành vi phòng vệ gây ra; Lợi ích bị xâm phạm càng quan trọng bao nhiêu, thì hành vi chống trả càng phải mạnh mẽ bấy nhiêu.

– Vũ khí, phương tiện, phương pháp mà hai bên đã sử dụng; nhân thân của người xâm hại (nam, nữ; tuổi; người xâm hại là côn đồ, lưu manh…);

– Cường độ của sự tấn công và của sự phòng vệ; hoàn cảnh và nơi xảy ra sự việc (nơi vắng người, nơi đông người, đêm khuya) v.v…

– Đồng thời cũng cần phải chú ý đến yếu tố tâm lý của người phải phòng vệ có khi không thể có điều kiện để bình tĩnh lựa chọn được chính xác phương pháp, phương tiện chống trả thích hợp, nhất là trong trường hợp họ bị tấn công bất ngờ.

Sau khi đã xem xét một cách đầy đủ, khách quan tất cả các mặt nói trên mà nhận thấy rõ ràng là trong hoàn cảnh sự việc xảy ra, người phòng vệ đã sử dụng những phương tiện, phương pháp rõ ràng quá đáng và gây thiệt hại rõ ràng quá mức (như: gây thương tích nặng, làm chết người) đối với người có hành vi xâm hại thì coi hành vi chống trả là không tương xứng và là vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng. Ngược lại, nếu hành vi chống trả là tương xứng thì đó là phòng vệ chính đáng”.

Hiện nay Nghị quyết 02 cũng đã hết hiệu lực áp dụng, nên cơ sở để xác định chỉ còn dựa vào BLHS.  Thực tế, những yếu tố để xác định thế nào là trong giới hạn phòng vệ chính đáng vẫn chỉ mang tính định tính là chính, trong nhiều trường hợp vẫn chưa có cách lý giải hợp lý.