1. Sự cần thiết quy định chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện trong Bộ luật Hình sự 2015.
Việc bổ sung chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện sẽ giúp đáp ứng một số yêu cầu sau:
Một là, đáp ứng được mục tiêu cải cách về nâng cao hiệu quả phòng ngừa và tính hướng thiện trong xử lý người phạm tội
Hai là, cho phép người đang chấp hành án phạt tù được sớm quay trở lại cộng đồng, vừa đặt ra các điều kiện chặt chẽ để thử thách người phạm tội, có tác dụng giúp người đó sống có trách nhiệm, có kỷ luật, tăng quyết tâm sửa chữa lỗi lầm, khắc phục nguyên nhân, điều kiện phạm tội. Từ đó mang lại hiệu quả trong phòng ngừa tái phạm.
Ba là, khuyến khích gia đình, các đoàn thể xã hội, cộng đồng tham gia vào việc giáo dục, phục hồi đối với người bị kết án, do vậy rất phù hợp với chủ trương xã hội hóa công tác thi hành án của Đảng và Nhà nước ta, đồng thời phù hợp với truyền thống đoàn kết, tương thân tương ái của dân tộc ta.
Bốn là, với người chưa thành niên thì chế định này không chỉ góp phần đạt được mục tiêu của việc xử lý người chưa thành niên phạm tội là giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh và trở thành công dân có ích cho xã hội mà còn thực sự vì lợi ích tốt nhất của người chưa thành niên, phù hợp với nguyên tắc chỉ áp dụng hình phạt giam giữ đối với người chưa thành niên phạm tội như biện pháp sau cùng, trong thời gian thích hợp ngắn nhất mà công ước quốc tế và các chuẩn mức xã hội khác đã nêu ra.
Năm là, việc áp dụng chế định này sẽ giảm bớt gánh nặng kinh tế cho nhà nước, tạo ra nguồn cung lao động lớn cho xã hội, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế đất nước.
Sáu là, nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa tái phạm đối với người bị kết án được miễn chấp hành hình phạt.
BLHS 2015 lần đầu tiên quy định chế định “tha tù trước thời hạn có điều kiện” nhằm tạo cho phạm nhân có cơ hội để trở về sinh sống tại cộng đồng sớm hơn để sửa chữa lỗi lầm với sự giúp đỡ, giám sát của cơ quan, gia đình, chính quyền địa phương.
2. Khái niệm của tha tù trước thời hạn có điều kiện.
Theo quy định tại điều 1 Nghị quyết số 01/2018/NQ-HĐTP ngày 24/04/2018 của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, hướng dẫn áp dụng Điều 66 và Điều 106 của BLHS về tha tù trước thời hạn có điều kiện thì:
Tha tù trước thời hạn có điều kiện là biện pháp được Tòa án áp dụng đối với người đang chấp hành án phạt tù khi có đủ điều kiện theo quy định của BLHS, xét thấy không cần buộc họ phải tiếp tục chấp hành hình phạt tù trong cơ sở giam giữ
3. Quy định về chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện trong Bộ luật Hình sự 2015.
Nội dung của chế định này được quy định trong Điều 66 BLHS như sau:
“1. Người đang chấp hành án phạt tù có thể được tha tù trước thời hạn khi có đủ các điều kiện sau đây:
a) Phạm tội lần đầu;
b) Có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt;
c) Đã được giảm thời hạn chấp hành hình phạt tù đối với người bị kết án về tội phạm nghiêm trọng trở lên;
d) Có nơi cư trú rõ ràng;
đ) Đã chấp hành xong hình phạt bổ sung là hình phạt tiền, án phí và các nghĩa vụ bồi thường dân sự;
e) Đã chấp hành được ít nhất là một phần hai mức thời hạn tù đối với hình phạt tù có thời hạn hoặc ít nhất 15 năm đối với tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn.
Trường hợp người phạm tội là thương binh, bệnh binh, thân nhân gia đình liệt sỹ, gia đình có công với cách mạng, người đủ 70 tuổi trở lên, người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng, phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi, thì thời gian đã chấp hành ít nhất là một phần ba hình phạt tù có thời hạn hoặc ít nhất 12 năm đối với tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn;
g) Không thuộc một trong các trường hợp phạm tội quy định tại khoản 2 Điều này.
a) Người bị kết án về tội xâm phạm an ninh quốc gia; tội khủng bố; tội phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh hoặc người bị kết án từ 10 năm tù trở lên đối với tội cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm của con người; 07 năm tù trở lên đối với các tội cướp tài sản, bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản và sản xuất trái phép, mua bán trái phép, chiếm đoạt chất ma túy;
b) Người bị kết án tử hình được ân giảm hoặc thuộc trường hợp quy định tại khoản 3 Điều 40 của Bộ luật này.
3. Theo đề nghị của cơ quan thi hành án hình sự có thẩm quyền, Tòa án quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện đối với người bị kết án. Người được tha tù trước thời hạn có điều kiện phải thực hiện các nghĩa vụ trong thời gian thử thách. Thời gian thử thách bằng thời gian còn lại của hình phạt tù.
4. Người được tha tù trước thời hạn có điều kiện cố ý vi phạm nghĩa vụ 02 lần trở lên hoặc bị xử phạt vi phạm hành chính 02 lần trở lên trong thời gian thử thách, thì Tòa án có thể hủy bỏ quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện đối với người đó và buộc họ phải chấp hành phần hình phạt tù còn lại chưa chấp hành.
Nếu người đó thực hiện hành vi phạm tội mới trong thời gian thử thách thì Tòa án buộc người đó chấp hành hình phạt của bản án mới và tổng hợp với phần hình phạt tù chưa chấp hành của bản án trước theo quy định tại Điều 56 của Bộ luật này.
5. Người được tha tù trước thời hạn có điều kiện đã chấp hành được ít nhất là một phần hai thời gian thử thách và có nhiều tiến bộ thì theo đề nghị của cơ quan thi hành án hình sự có thẩm quyền, Tòa án có thể quyết định rút ngắn thời gian thử thách.”
Đối với người chưa thành niên phạm tội việc tha tù trước thời hạn có điều kiện với đối tượng này được thực hiện theo quy định tại Điều 106 BLHS.
“1. Người dưới 18 tuổi đang chấp hành án phạt tù, nếu không thuộc các trường hợp quy định tại khoản 2 Điều 66 của Bộ luật này có thể được tha tù trước hạn khi có đủ các điều kiện sau đây:
a) Phạm tội lần đầu;
b) Có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt;
c) Đã chấp hành được một phần ba thời hạn phạt tù;
d) Có nơi cư trú rõ ràng.
2. Việc tha tù trước thời hạn có điều kiện được thực hiện theo quy định tại các khoản 3, 4 và 5 Điều 66 của Bộ luật này.”
Người đang chấp hành hình phạt tù khi có đủ các điều kiện theo quy định trên sẽ được Tòa án xem xét, quyết định tha tù trước thời hạn, được tái hòa nhập công đồng, trường hợp người được tha vi phạm nghĩa vụ trong thời gian thử thách theo quy định của Điều luật thì Tòa án có thể hủy bỏ quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện đối với người đó và buộc họ phải chấp hành hình phạt của bản án mới và tổng hợp với hình phạt tù chưa chấp hành của bản án trước, trường hợp người được tha tù trước thời hạn có điều kiện đã chấp hành được một phần hai thời gian thử thách và có nhiều tiến bộ thì theo đề nghị của cơ quan thi hành án hình sự có thẩm quyền, Tòa án có thể quyết định rút ngắn thời gian thử thách.
Về thẩm quyền áp dụng: Tha tù trước thời hạn có điều kiện do Tòa án nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, Tòa án quân sự quân khu và tương đương nơi phạm nhân đang chấp hành án phạt tù quyết định dựa trên cơ sở đề nghị của Trại giam, Trại tạm giam thuộc Bộ Công an, Trại tạm giam thuộc Bộ Quốc phòng, cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh, cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu.
Về hiệu lực áp dụng là quy định có lợi cho người phạm tội, căn cứ quy định tại khoản 3 Điều 7 BLHS năm 2015, chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện được áp dụng đối với cá nhân có hành vi phạm tội trước ngày BLHS 2015 và Luật sửa đổi, bổ sung BLHS 2015 có hiệu lực.
4. Điều kiện xét tha tù trước thời hạn có điều kiện.
Điều kiện về tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội: hành vi phạm tội của người đó là hành vi phạm tội lần đầu.
Điều kiện về kết quả thi hành án: người đang chấp hành án phạt tù phải có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt. Ngoài ra còn được thể hiện ở quy định người đó đã chấp hành được ít nhất là một phần hai mức phạt tù có thời hạn hoặc ít nhất là 15 năm đối với trường hợp bị phạt tù chung thân nhưng đã được giảm xuống tù có thời hạn.
Điều kiện về nơi cư trú: phải có nơi cư trú rõ ràng.
Điều kiện chấp hành xong hình phạt bổ sung là hình phạt tiền, nghĩa vụ bồi thường thiệt hại và án phí.
