1. Khái niệm khởi tố vụ án hình sự.

Khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn mở đầu quá trình tiến hành tố tụng hình sự, trong đó cơ quan có thẩm quyền sau khi nhận được thông tin về một sự việc có dấu hiệu tội phạm đã tiến hành xác minh và ban hành quyết định khởi tố vụ án hình sự.

2. Khái niệm khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại.

Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại là trường hợp biệt lệ của khởi tố vụ án hình sự, được áp dụng đối với một số tội phạm xâm phạm sức khỏe, danh dự, nhân phẩm và một số quyền nhân thân của người bị hại, cơ quan có thẩm quyền sau khi xác định có dấu hiệu của tội phạm chỉ được ban hành quyết định khởi tố vụ án hình sự khi có yêu cầu người bị hại.

3. Bản chất của khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại.

Đối với các vụ án khởi tố theo yêu cầu của người bị hại thì yêu cầu khởi tố của người bị hại làm phát sinh việc khởi tố vụ án hình sự. Những vụ án đó là vụ án tuy có dấu hiệu của tội phạm nhưng phải qua yêu cầu của người bị hại thì cơ quan có thẩm quyền mới được khởi tố vụ án.

4. Quy định của BLTTHS 2015 về khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại.

Tại Điều 155 BLTTHS 2015 quy định, đối với một số tội phạm ít nghiêm trọng, nghiêm trọng xâm hại đến sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, quyền sở hữu công nghiệp của bị hại, nếu không có những tình tiết tăng nặng mà chỉ có những tình tiết quy định tại khoản 1 các Điều 134, 135, 136, 138, 139, 141, 143, 155, 156 và 226 của BLHS 2015 thì chỉ được khởi tố khi có yêu cầu của bị hại hoặc đại diện của bị hại là người dưới 18 tuổi, người có nhược điểm về tâm thần, thể chất hoặc đã chết.

Để ra quyết định khởi tố vụ án, cơ quan có thẩm quyền phải tiến hành kiểm tra, xác minh về nguồn tin tội phạm, xác định dấu hiệu của tội phạm và yêu cầu khởi tố của bị hại. Yêu cầu khởi tố của bị hại được thể hiện qua đơn yêu cầu của họ hoặc ý kiến của biên bản ghi lời khai.

5. Chủ thể của quyền yêu cầu khởi tố vụ án hình sự.

Một là, bị hại.

Khoản 1 Điều 155 BLTTHS 2015 có quy định bị hại là chủ thể có quyền yêu cầu khởi tố vụ án hình sự. Phạm vi chủ thể có tư cách bị hại theo BLTTHS 2015 được mở rộng hơn. Cụ thể, bị hại không chỉ là cá nhân trực tiếp bị thiệt hại về thể chất, tinh thần, tài sản mà còn là các cơ quan, tổ chức bị thiệt hại về tài sản, uy tín do tội phạm gây ra hoặc đe dọa gây ra.

Hai là, người đại diện của bị hại.

BLTTHS 2015 tại khoản 1 Điều 155 có quy định về trường hợp người đại diện của bị hại có quyền yêu cầu khởi tố vụ án hình sự trong trường hợp: “bị hại là người dưới 18 tuổi, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất hoặc đã chết”

Yêu cầu khởi tố vụ án hình sự của người đại diện của bị hại là yêu cầu độc lập, không phụ thuộc vào ý chí của bị hại.

6. Hậu quả pháp lý khi bị hại rút yêu cầu khởi tố.

Hậu quả pháp lý khi bị hại rút yêu cầu khởi tố được quy định cụ thể tại khoản 2 và khoản 3 Điều 155 BLTTHS 2015 như sau:

Một là, trường hợp người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu thì vụ án phải được đình chỉ. Nếu vụ án đang trong giai đoạn điều tra thì cơ quan điều tra ra quyết định đình chỉ điều tra, nếu vụ án đã kết thúc điều tra và chuyển sang viện kiểm sát thì viện kiểm sát đình chỉ vụ án, nếu hồ sơ vụ án đã chuyển sang tòa án thì tòa án đình chỉ vụ án.

Hai là, trong trường hợp có căn cứ xác định người đã yêu cầu rút yêu cầu khởi tố trái với ý muốn của họ do bị ép buộc, cưỡng bức thì tuy người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án vẫn tiếp tục tiến hành tố tụng đối với vụ án.

Ba là, đối với trường hợp bị hại hoặc người đại diện của bị hại đã rút yêu cầu khởi tố thì không có quyền yêu cầu lại, trừ trường hợp rút yêu cầu do bị ép buộc, cưỡng bức.