1. Khái niệm phòng vệ chính đáng.

Theo quy định tại điều 22 Bộ luật Hình sự 2015 quy định về phòng vệ chính đáng như sau:

“1. Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên.

Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm.

2. Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại.

Người có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật này.”

2. Bản chất của phòng vệ chính đáng.

Mục đích của phòng vệ chính đáng là nhằm bảo vệ các lợi ích hợp pháp đồng thời ngăn chặn hành vi tấn công bằng cách gây thiệt hại cho người có hành vi tấn công. Chính do mục đích của phòng vệ chính đáng là bảo vệ lợi ích hợp pháp nên mặc dù người có hành vi phòng vệ gây nên thiệt hại khách quan về hình sự nhưng được loại trừ trách nhiệm hình sự.

3. Điều kiện.

Một là, hành vi Phòng vệ chính đáng nhằm bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của nhà nước, của cơ quan, tổ chức.

Đây là điều kiện rất quan trọng, đòi hỏi người phòng vệ phải có mục đích nhằm bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của nhà nước, của cơ quan, tổ chứctrước sự gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại của hành vi xâm hại. Hành vi của một người gây thiệt hại cho người có hành vi xâm hại nhưng không phải vì mục đích nhằm bảo vệ những lợi ích hợp pháp mà vì những mục đích khác thì trong trường hợp này, hành vi gây thiệt hại không được coi là phòng vệ chính đáng.

Hai là, hành vi phòng vệ phải nhằm vào chính người tấn công, người đang có hành vi nguy hiểm cho các quan hệ xã hội được bảo vệ.

Sự chống trả của người phòng vệ phải nhằm vào chính kẻ tấn công, vào chính người đang gây nguy hiểm vì có như vậy mới đạt được mục đích của phòng vệ chính đáng là ngăn chặn một cách tích cực sự tấn công, hạn chế sự thiệt hại do tấn công đe dọa gây ra. Nếu một người, để tránh một thiệt hại gây ra cho mình bằng cách gây thiệt hại cho người khác thì không thể coi là phòng vệ chính đáng được vì trong phòng vệ chính đáng sự thiệt hại phải là gây ra cho người có hành vi xâm hại để ngăn chặn hành vi xâm hại đó.

Ba là, hành vi phòng vệ phải cần thiết.

Sự chống trả trong phòng vệ chính đáng là nhằm vào hành vi tấn công, nhằm chấm dứt hành vi này để bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của nhà nước, của cơ quan, tổ chức. Việc xem xét một hành vi chống trả là cần thiết phải căn cứ vào tính chất của các lợi ích bị xâm phạm, tính chất của hành vi xâm phạm và các mối tương quan khác giữa hành vi xâm phạm với hành vi phòng vệ. Lợi ích bị xâm phạm cần được bảo vệ càng quan trọng bao nhiêu thì hành vi chống trả càng phải mạnh mẽ bấy nhiêu.

4. Khi nào vượt quá phòng vệ chính đáng.

Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm phạm.

Người vượt quá phòng về chính đáng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội.

Căn cứ theo Điều 136 BLHS 2015:

“1. Người nào cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60% do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội, thì bị phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm:

a) Đối với 02 người trở lên mà tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người từ 31% đến 60%;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên.

3. Phạm tội dẫn đến chết người hoặc gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho 02 người trở lên mà tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người 61% trở lên, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 03 năm.”

Như vậy, tùy thuộc vào tỷ lệ tổn thương cơ thể mà người vượt qúa phòng vệ chính đáng có thể bị phạt tù đến 03 năm.