Trong những năm gần đây, tình trạng người dưới 18 tuổi phạm tội tại Việt Nam đang có xu hướng gia tăng, gây ra nhiều lo ngại trong xã hội. Từ các hành vi vi phạm pháp luật đơn giản như trộm cắp, gây rối trật tự công cộng, đến những tội nghiêm trọng hơn như cố ý gây thương tích hay cướp tài sản, tỷ lệ tội phạm vị thành niên ngày càng trẻ hóa. Theo báo cáo của UNICEF Việt Nam năm 2021, số lượng người dưới 18 tuổi phạm tội tại Việt Nam đã tăng đáng kể, đặc biệt ở các đô thị lớn. Những hành vi này không chỉ ảnh hưởng đến an ninh xã hội mà còn đặt ra câu hỏi về trách nhiệm pháp lý và cách xử lý phù hợp với nhóm đối tượng đặc biệt này.

Công ty Luật Công Tâm, với kinh nghiệm tư vấn pháp lý cho nhiều gia đình và cá nhân, thường xuyên nhận được câu hỏi từ phụ huynh và người dân về vấn đề này. Chẳng hạn, chị Hoa, một khách hàng tại Hưng Yên, chia sẻ: “Con trai tôi 16 tuổi, vừa bị bắt vì tham gia đánh nhau gây thương tích. Tôi rất lo lắng không biết cháu sẽ bị phạt như thế nào và liệu có bị đi tù không? Làm sao để giúp cháu sửa sai và có cơ hội làm lại cuộc đời?” Đây là nỗi băn khoăn chung của nhiều gia đình khi con em mình vi phạm pháp luật ở độ tuổi chưa thành niên.

Luật Công Tâm xin khẳng định rằng pháp luật Việt Nam, đặc biệt là Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), có những quy định riêng nhằm bảo đảm tính nhân đạo khi xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội. Mục tiêu chính là giáo dục, cải tạo và giúp họ tái hòa nhập cộng đồng, thay vì áp dụng các hình phạt nghiêm khắc như đối với người trưởng thành. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ giải đáp chi tiết về các hình phạt, nguyên tắc xử lý, và những biện pháp thay thế áp dụng cho người dưới 18 tuổi phạm tội. Dù bạn không am hiểu pháp luật, bài viết sẽ được trình bày dễ hiểu để bạn nắm rõ và biết cách hỗ trợ con em mình.

Hãy cùng Luật Công Tâm tìm hiểu để hiểu rõ hơn về vấn đề này và bảo vệ quyền lợi cho con em bạn một cách đúng pháp luật!

Người dưới 18 tuổi phạm tội là ai? Đặc điểm pháp lý

Người dưới 18 tuổi phạm tội, hay còn gọi là người chưa thành niên phạm tội, là những cá nhân từ đủ 14 tuổi đến dưới 18 tuổi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật Hình sự 2015. Theo Điều 1 Luật Trẻ em số 25/2016/QH14:

“Trẻ em là người dưới 16 tuổi.”

Tuy nhiên, trong lĩnh vực hình sự, pháp luật mở rộng khái niệm “người chưa thành niên” đến dưới 18 tuổi để áp dụng các chính sách khoan hồng đặc biệt. Điều này xuất phát từ đặc điểm tâm sinh lý của các em: chưa phát triển đầy đủ về nhận thức, dễ bị tác động bởi môi trường sống, và có tiềm năng cải tạo cao.

• Đặc điểm pháp lý của người dưới 18 tuổi phạm tội:

1. Độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự: Theo khoản 1, khoản 2 Điều 12 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) quy định:

“1. Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm, trừ những tội phạm mà Bộ luật này có quy định khác.
2. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng quy định tại một trong các điều 123, 134, 141, 142, 143, 144, 150, 151, 168, 169, 170, 171, 173, 178, 248, 249, 250, 251, 252, 265, 266, 286, 287, 289, 290, 299, 303 và 304 của Bộ luật này.”

Điều này có nghĩa là người dưới 14 tuổi không phải chịu trách nhiệm hình sự, trừ trường hợp bị xử lý hành chính. Người từ 14 đến dưới 16 tuổi chỉ chịu trách nhiệm với các tội rất nghiêm trọng (khung hình phạt từ 7 đến 15 năm tù) hoặc đặc biệt nghiêm trọng (trên 15 năm, tù chung thân, hoặc tử hình). Người từ 16 đến dưới 18 tuổi chịu trách nhiệm với mọi tội phạm, nhưng được hưởng chính sách khoan hồng.

Ví dụ, một học sinh 15 tuổi gây thương tích nghiêm trọng cho người khác có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 134 (tội cố ý gây thương tích), nhưng nếu chỉ trộm cắp tài sản (tội ít nghiêm trọng), họ có thể được miễn trách nhiệm hình sự.

2. Khả năng nhận thức hạn chế: Pháp luật coi người dưới 18 tuổi chưa có năng lực trách nhiệm hình sự đầy đủ. Theo đó, người dưới 14 tuổi chưa nhận thức được đầy đủ tính nguy hiểm của hành vi, còn người từ 14 đến dưới 16 tuổi chỉ có năng lực nhận thức một phần.
3. Chính sách khoan hồng: Khoản 1 Điều 91 khoản 1 Bộ luật Hình sự 2015 quy định:

“Việc xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội phải bảo đảm lợi ích tốt nhất của người dưới 18 tuổi và chủ yếu nhằm mục đích giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh, trở thành công dân có ích cho xã hội.”

Ví dụ, một khách hàng của Luật Công Tâm, anh Nam, hỏi về trường hợp con trai 16 tuổi tham gia đánh nhau gây thương tích. Chúng tôi giải thích rằng, theo Điều 134 Bộ luật Hình sự 2015, hành vi này có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự, nhưng tòa án sẽ ưu tiên các biện pháp giáo dục thay vì phạt tù nếu nhân thân tốt và có tình tiết giảm nhẹ.

Luật Công Tâm nhấn mạnh rằng, việc hiểu rõ độ tuổi và đặc điểm pháp lý sẽ giúp bạn biết con em mình thuộc nhóm đối tượng nào và có thể được xử lý ra sao. Điều này rất quan trọng để bạn chuẩn bị các bước bảo vệ quyền lợi cho các em.

Nguyên tắc xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội

Pháp luật Việt Nam áp dụng các nguyên tắc đặc thù khi xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội, nhằm bảo đảm lợi ích tốt nhất cho họ và giúp họ tái hòa nhập cộng đồng. Theo Điều 91 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017):

“1. Việc xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội phải bảo đảm lợi ích tốt nhất của người dưới 18 tuổi và chủ yếu nhằm mục đích giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh, trở thành công dân có ích cho xã hội.
Việc xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội phải căn cứ vào độ tuổi, khả năng nhận thức của họ về tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nguyên nhân và điều kiện gây ra tội phạm.
2. Người dưới 18 tuổi phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây và có nhiều tình tiết giảm nhẹ, tự nguyện khắc phục phần lớn hậu quả, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 29 của Bộ luật này, thì có thể được miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng một trong các biện pháp quy định tại Mục 2 Chương này:
a) Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội ít nghiêm trọng, phạm tội nghiêm trọng, trừ tội phạm quy định tại các điều 134, 141, 171, 248, 249, 250, 251 và 252 của Bộ luật này;
b) Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng quy định tại khoản 2 Điều 12 của Bộ luật này, trừ tội phạm quy định tại các điều 123, 134, 141, 142, 144, 150, 151, 168, 171, 248, 249, 250, 251 và 252 của Bộ luật này;
c) Người dưới 18 tuổi là người đồng phạm có vai trò không đáng kể trong vụ án.
Việc truy cứu trách nhiệm hình sự người dưới 18 tuổi phạm tội chỉ trong trường hợp cần thiết và phải căn cứ vào những đặc điểm về nhân thân của họ, tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội và yêu cầu của việc phòng ngừa tội phạm.
3. Khi xét xử, Tòa án chỉ áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội nếu xét thấy việc miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng một trong các biện pháp quy định tại Mục 2 hoặc việc áp dụng biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng quy định tại Mục 3 Chương này không bảo đảm hiệu quả giáo dục, phòng ngừa.
4. Không xử phạt tù chung thân hoặc tử hình đối với người dưới 18 tuổi phạm tội.
5. Tòa án chỉ áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội khi xét thấy các hình phạt và biện pháp giáo dục khác không có tác dụng răn đe, phòng ngừa.
6. Khi xử phạt tù có thời hạn, Tòa án cho người dưới 18 tuổi phạm tội được hưởng mức án nhẹ hơn mức án áp dụng đối với người đủ 18 tuổi trở lên phạm tội tương ứng và với thời hạn thích hợp ngắn nhất.
Không áp dụng hình phạt bổ sung đối với người dưới 18 tuổi phạm tội.
7. Án đã tuyên đối với người chưa đủ 16 tuổi phạm tội, thì không tính để xác định tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm.”

Những nguyên tắc này thể hiện chính sách khoan hồng, ưu tiên giáo dục và cải tạo, tránh các hình phạt tước quyền sống hoặc tự do lâu dài.. Ví dụ, nếu một học sinh 15 tuổi phạm tội trộm cắp (tội ít nghiêm trọng) và có nhiều tình tiết giảm nhẹ như tự nguyện trả lại tài sản, gia đình cam kết giáo dục, tòa án có thể miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường thay vì phạt tù.

Luật Công Tâm khuyến nghị phụ huynh cần hiểu rõ các nguyên tắc này để phối hợp với luật sư và cơ quan chức năng, nhằm tìm ra giải pháp tốt nhất cho con em mình. Việc miễn trách nhiệm hình sự hoặc áp dụng biện pháp thay thế thường là lựa chọn ưu tiên, đặc biệt với các hành vi phạm tội lần đầu hoặc không quá nghiêm trọng.

Các hình phạt áp dụng cho người dưới 18 tuổi phạm tội

Người dưới 18 tuổi phạm tội chỉ bị áp dụng một số hình phạt nhất định, với mức độ nhẹ hơn so với người trưởng thành. Theo Điều 98 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017):

“Người dưới 18 tuổi phạm tội chỉ bị áp dụng một trong các hình phạt sau đây đối với mỗi tội phạm:
1. Cảnh cáo;
2. Phạt tiền;
3. Cải tạo không giam giữ;
4. Tù có thời hạn.”

Dưới đây, Luật Công Tâm sẽ phân tích từng hình phạt để bạn hiểu rõ:

• Cảnh cáo:

Cảnh cáo là hình phạt nhẹ nhất, áp dụng khi hành vi phạm tội có tính chất ít nghiêm trọng và không cần thiết áp dụng các hình phạt khác. Ví dụ, một học sinh 16 tuổi gây rối trật tự công cộng lần đầu có thể bị cảnh cáo để răn đe.

• Phạt tiền:

Theo Điều 99 Bộ luật Hình sự quy định:

“Phạt tiền được áp dụng là hình phạt chính đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi, nếu người đó có thu nhập hoặc có tài sản riêng.
Mức tiền phạt đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội không quá một phần hai mức tiền phạt mà điều luật quy định.”

Ví dụ, nếu một người 17 tuổi phạm tội buôn bán hàng giả (theo Điều 192), mức phạt tiền tối đa là 1 tỷ đồng, thì người dưới 18 tuổi chỉ bị phạt tối đa 500 triệu đồng, miễn là họ có tài sản riêng.

• Cải tạo không giam giữ:

Theo Điều 100 Bộ luật Hình sự quy định:

“1. Hình phạt cải tạo không giam giữ được áp dụng đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng do vô ý hoặc phạm tội ít nghiêm trọng, phạm tội nghiêm trọng hoặc người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng.
2. Khi áp dụng hình phạt cải tạo không giam giữ đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, thì không khấu trừ thu nhập của người đó.
Thời hạn cải tạo không giam giữ đối với người dưới 18 tuổi phạm tội không quá một phần hai thời hạn mà điều luật quy định.”

Hình phạt này yêu cầu người vi phạm sinh hoạt và làm việc dưới sự giám sát của chính quyền địa phương, thường áp dụng cho các tội như trộm cắp hoặc gây thương tích nhẹ.

• Tù có thời hạn:

Theo Điều 101 Bộ luật Hình sự quy định:

“Mức phạt tù có thời hạn áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội được quy định như sau:
1. Đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi khi phạm tội, nếu điều luật được áp dụng quy định hình phạt tù chung thân hoặc tử hình, thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá 18 năm tù; nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá ba phần tư mức phạt tù mà điều luật quy định;
2. Đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi khi phạm tội, nếu điều luật được áp dụng quy định hình phạt tù chung thân hoặc tử hình, thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá 12 năm tù; nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá một phần hai mức phạt tù mà điều luật quy định.”

Ví dụ, nếu một người 15 tuổi phạm tội cướp tài sản (theo Điều 168, mức phạt tối đa 7 năm tù), họ chỉ có thể bị phạt tối đa 3,5 năm tù.

Luật Công Tâm lưu ý rằng tòa án chỉ áp dụng hình phạt tù khi các biện pháp khác không đủ hiệu quả giáo dục. Gia đình cần phối hợp với luật sư để đề xuất các tình tiết giảm nhẹ, như tự nguyện bồi thường thiệt hại hoặc hành vi phạm tội lần đầu, nhằm giảm mức phạt cho con em mình.

Biện pháp thay thế xử lý hình sự dành cho người dưới 18 tuổi

Ngoài các hình phạt, pháp luật khuyến khích áp dụng các biện pháp thay thế để giáo dục và cải tạo người dưới 18 tuổi. Theo Điều 92 Bộ luật Hình sự 2015:

“Điều 92. Điều kiện áp dụng
Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát hoặc Tòa án chỉ quyết định miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng biện pháp khiển trách, hòa giải tại cộng đồng hoặc biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn, nếu người dưới 18 tuổi phạm tội hoặc người đại diện hợp pháp của họ đồng ý với việc áp dụng một trong các biện pháp này.”

• Khiển trách:

Đây là biện pháp nhẹ, yêu cầu người vi phạm nhận lỗi trước gia đình hoặc cộng đồng, thường áp dụng cho các hành vi ít nghiêm trọng.

• Hòa giải tại cộng đồng

Theo Điều 94, hòa giải được tổ chức tại địa phương để người vi phạm xin lỗi nạn nhân, bồi thường thiệt hại, và cam kết sửa đổi hành vi.

• Giáo dục tại xã, phường, thị trấn

Theo Điều 95, người vi phạm được đặt dưới sự giám sát của chính quyền địa phương trong thời gian từ 1 năm đến 2 năm, tham gia các hoạt động học tập hoặc lao động phù hợp.

Ngoài ra, theo Điều 96, tòa án có thể áp dụng biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng:

“1. Tòa án có thể áp dụng biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng từ 01 năm đến 02 năm đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, nếu thấy do tính chất nghiêm trọng của hành vi phạm tội, do nhân thân và môi trường sống của người đó mà cần đưa người đó vào một tổ chức giáo dục có kỷ luật chặt chẽ.
2. Người được giáo dục tại trường giáo dưỡng phải chấp hành đầy đủ những nghĩa vụ về học tập, học nghề, lao động, sinh hoạt dưới sự quản lý, giáo dục của nhà trường.”

Ví dụ thực tế: Một khách hàng của Luật Công Tâm có con 14 tuổi phạm tội trộm cắp. Chúng tôi đã hỗ trợ gia đình đề nghị tòa án áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường thay vì truy cứu trách nhiệm hình sự. Kết quả, cháu được giám sát tại địa phương và tiếp tục đi học, tránh được án phạt.

Làm gì khi con em bạn dưới 18 tuổi phạm tội?

Khi con em bạn dưới 18 tuổi phạm tội, gia đình cần bình tĩnh và thực hiện các bước sau:

1. Liên hệ luật sư: Luật sư sẽ tư vấn về quyền lợi, trách nhiệm, và các biện pháp thay thế có thể áp dụng.
2. Hợp tác với cơ quan chức năng: Cung cấp thông tin trung thực và phối hợp để làm rõ hành vi của con em.
3. Chuẩn bị tình tiết giảm nhẹ: Ví dụ, tự nguyện bồi thường thiệt hại, cam kết giáo dục tại gia đình, hoặc chứng minh hành vi phạm tội là do bộc phát.
4. Giám sát và giáo dục tại nhà: Sau khi nhận quyết định xử lý, gia đình cần hỗ trợ con em sửa sai và tái hòa nhập cộng đồng.

Luật Công Tâm sẵn sàng đồng hành cùng bạn trong mọi tình huống. Hãy liên hệ qua Hotline: 0972810901 | 0969545660 để được tư vấn kịp thời.

Dịch vụ tư vấn pháp lý tại Luật Công Tâm

Công ty Luật Công Tâm cung cấp các dịch vụ:

• Tư vấn pháp lý: Giải đáp về trách nhiệm hình sự, hình phạt, và biện pháp thay thế cho người dưới 18 tuổi.
• Bào chữa tại tòa: Đại diện bảo vệ quyền lợi cho người dưới 18 tuổi trong quá trình tố tụng.
• Hỗ trợ gia đình: Hướng dẫn cách phối hợp với cơ quan chức năng và giáo dục con em sau khi chấp hành hình phạt.

Liên hệ qua Hotline: 0972810901 | 0969545660 hoặc tại Tầng 6, số 141 Hoàng Quốc Việt, Nghĩa Đô, Cầu Giấy, Hà Nội.

Kết luận: Người dưới 18 tuổi phạm tội được pháp luật Việt Nam xử lý với chính sách khoan hồng, ưu tiên giáo dục và cải tạo. Với sự hỗ trợ từ Luật Công Tâm, bạn sẽ tìm được giải pháp tốt nhất để bảo vệ con em mình. Hãy để chúng tôi đồng hành cùng bạn!