Phân biệt không tố giác tội phạm và che giấu tội phạm?

Trong bối cảnh xã hội ngày càng phức tạp, các loại tội phạm diễn biến tinh vi, việc phát hiện và xử lý kịp thời là yếu tố then chốt để đảm bảo trật tự, an toàn xã hội. Tuy nhiên, không ít trường hợp người dân, dù biết rõ hành vi phạm tội, vẫn giữ im lặng vì tâm lý e ngại, tình cảm cá nhân, hoặc thiếu hiểu biết pháp luật. Điều này gây cản trở nghiêm trọng đến công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm.

Luật Công Tâm, với đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm, đã tiếp nhận nhiều thắc mắc từ khách hàng về tội không tố giác tội phạm. Một khách hàng từng hỏi: “Tôi biết bạn mình đang chuẩn bị trộm cắp nhưng vì tình nghĩa nên không báo công an. Tôi có bị xử lý hình sự không?” Để giải đáp và cung cấp thông tin toàn diện, bài viết này sẽ phân tích chi tiết tội không tố giác tội phạm theo quy định pháp luật Việt Nam năm 2025.

1. Không Tố Giác Tội Phạm Là Gì?

Tội không tố giác tội phạm được quy định trong Bộ luật Hình sự (BLHS) Việt Nam, là hành vi của một cá nhân biết rõ về một tội phạm đang được chuẩn bị, đang thực hiện hoặc đã thực hiện, nhưng không thông báo hoặc trình báo với cơ quan chức năng có thẩm quyền. Hành vi này bị coi là vi phạm pháp luật hình sự vì nó gián tiếp cản trở hoạt động điều tra, xử lý tội phạm, gây nguy cơ cho trật tự xã hội và an ninh quốc gia.

Hành vi không tố giác thể hiện qua sự im lặng, không hành động, dù người đó có đầy đủ thông tin về hành vi phạm tội. Ví dụ, chứng kiến một vụ trộm cắp hoặc biết bạn bè đang chuẩn bị thực hiện hành vi buôn bán ma túy nhưng không báo cáo.

2. Căn Cứ Pháp Lý

Căn cứ pháp lý chính quy định về tội không tố giác tội phạm là Điều 390 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017). Nội dung điều luật như sau:

Điều 390. Tội không tố giác tội phạm

1. Người nào biết rõ một trong các tội phạm quy định tại các điều từ Điều 108 đến Điều 132 (tội xâm phạm an ninh quốc gia), hoặc các tội phạm khác như Điều 299 (Tội khủng bố), Điều 324 (Tội rửa tiền), và các tội phạm nghiêm trọng khác được liệt kê tại Điều 389 BLHS, đang được chuẩn bị, đang thực hiện hoặc đã thực hiện mà không tố giác, thì bị phạt:
   • Cảnh cáo;
   • Cải tạo không giam giữ đến 3 năm;
   • Phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm.
2. Người không tố giác là ông, bà, cha, mẹ, con, cháu, anh chị em ruột, vợ hoặc chồng của người phạm tội thì không phải chịu trách nhiệm hình sự theo khoản 1, trừ trường hợp không tố giác các tội xâm phạm an ninh quốc gia hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng.
3. Người bào chữa không phải chịu trách nhiệm hình sự về việc không tố giác tội phạm của thân chủ, trừ trường hợp biết rõ thân chủ phạm tội đặc biệt nghiêm trọng hoặc tội xâm phạm an ninh quốc gia trong quá trình bào chữa.

Ngoài ra, Điều 19 BLHS quy định nguyên tắc chung về trách nhiệm hình sự đối với hành vi không tố giác tội phạm, làm cơ sở cho Điều 390. Năm 2025, các quy định này vẫn giữ nguyên hiệu lực, nhưng có thể bổ sung thông tư hoặc nghị định hướng dẫn để phù hợp với thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội phạm.

3. Các Yếu Tố Cấu Thành Tội Không Tố Giác Tội Phạm

Để xác định một hành vi cấu thành tội không tố giác tội phạm, cần phân tích các yếu tố sau:

a. Mặt khách quan

• Hành vi: Thể hiện qua việc không hành động, tức là không thông báo, không tố giác với cơ quan có thẩm quyền (công an, viện kiểm sát, tòa án) dù biết rõ về tội phạm.
• Tội phạm được biết: Phải thuộc danh sách các tội được liệt kê tại Điều 389 BLHS (như tội phản bội Tổ quốc, khủng bố, rửa tiền, buôn bán ma túy, giết người…) và đang ở một trong các giai đoạn:
  • Chuẩn bị phạm tội (tìm kiếm công cụ, phương tiện, hoặc tạo điều kiện).
  • Đang thực hiện (hành vi phạm tội đang diễn ra).
  • Đã thực hiện (tội phạm đã hoàn thành).
• Hậu quả: Hành vi không tố giác gây cản trở hoạt động phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm, làm kéo dài thời gian lẩn trốn của tội phạm hoặc gia tăng nguy cơ thiệt hại cho xã hội.

b. Mặt chủ quan

• Lỗi: Người phạm tội hành động với lỗi cố ý trực tiếp, tức là nhận thức rõ hành vi phạm tội đang diễn ra hoặc sắp xảy ra, nhưng chủ động lựa chọn không tố giác vì lý do cá nhân (sợ bị trả thù, tình cảm, thiếu trách nhiệm…).
• Động cơ, mục đích: Không phải là yếu tố bắt buộc, nhưng có thể được xem xét để đánh giá mức độ nghiêm trọng.

c. Khách thể

Hành vi không tố giác tội phạm xâm phạm đến hoạt động đúng đắn của cơ quan tố tụng, bao gồm các giai đoạn phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án. Nó ảnh hưởng đến khả năng bảo vệ trật tự, an toàn xã hội của Nhà nước.

d. Chủ thể

• Chủ thể là bất kỳ cá nhân nào từ đủ 16 tuổi trở lên, có năng lực trách nhiệm hình sự, và có khả năng nhận thức, điều khiển hành vi.
• Lưu ý: Một số đối tượng đặc biệt (người thân, luật sư bào chữa) có thể được miễn trách nhiệm hình sự (xem mục 5).

4. Hình Phạt Áp Dụng

Theo Điều 390 BLHS, các hình phạt áp dụng cho tội không tố giác tội phạm bao gồm:

• Phạt cảnh cáo: Áp dụng cho trường hợp hành vi ít nghiêm trọng, không gây hậu quả lớn, hoặc người vi phạm có tình tiết giảm nhẹ (như hợp tác sau khi bị phát hiện).
• Cải tạo không giam giữ đến 3 năm: Thường áp dụng khi hành vi gây cản trở nhất định nhưng chưa đến mức nghiêm trọng.
• Phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm: Áp dụng khi hành vi gây hậu quả nghiêm trọng, như làm kéo dài thời gian lẩn trốn của tội phạm nguy hiểm hoặc gây thiệt hại lớn cho xã hội.

Mức phạt cụ thể phụ thuộc vào:

• Tính chất, mức độ nguy hiểm của tội phạm không được tố giác (ví dụ, tội giết người nghiêm trọng hơn tội trộm cắp).
• Hậu quả thực tế của hành vi không tố giác.
• Các tình tiết tăng nặng hoặc giảm nhẹ (ví dụ, tái phạm, hợp tác với cơ quan điều tra).

5. Trường Hợp Miễn Trách Nhiệm Hình Sự

Theo Khoản 2 và Khoản 3 Điều 390 BLHS, một số trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự khi không tố giác tội phạm, bao gồm:

a. Người có quan hệ thân thích

Những người sau đây không phải chịu trách nhiệm hình sự nếu không tố giác tội phạm của người thân, trừ khi đó là tội xâm phạm an ninh quốc gia (Chương XIII BLHS) hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng (mức phạt tù trên 15 năm, chung thân hoặc tử hình):

• Ông, bà, cha, mẹ, con, cháu.
• Anh chị em ruột.
• Vợ hoặc chồng.
  Ví dụ: Nếu con trai phạm tội trộm cắp, người mẹ không tố giác sẽ không bị xử lý. Tuy nhiên, nếu con trai phạm tội khủng bố (Điều 299), người mẹ vẫn có thể bị truy cứu trách nhiệm nếu không tố giác.

b. Người bào chữa

Luật sư hoặc người bào chữa trong vụ án hình sự không phải chịu trách nhiệm hình sự khi không tố giác tội phạm của thân chủ, trừ khi:

• Biết rõ thân chủ đang thực hiện hoặc đã thực hiện tội xâm phạm an ninh quốc gia hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng.
• Thông tin này được biết trong quá trình bào chữa.
  Điều này nhằm bảo vệ đạo đức nghề nghiệp và quyền lợi của thân chủ, đồng thời cân bằng trách nhiệm công dân.

c. Trường hợp can ngăn hoặc giảm thiểu hậu quả

Người không tố giác nhưng đã:

• Can ngăn người phạm tội (ví dụ, khuyên nhủ người khác từ bỏ ý định phạm tội).
• Hạn chế tác hại của tội phạm (ví dụ, báo tin gián tiếp để ngăn chặn hậu quả).
  Có thể được miễn trách nhiệm hình sự hoặc miễn hình phạt, tùy vào mức độ đóng góp.

6. Phân Biệt Tội Không Tố Giác Tội Phạm và Tội Che Giấu Tội Phạm

Dưới đây là bảng so sánh để phân biệt rõ hai loại tội phạm này:

Ví dụ minh họa:

• Không tố giác: Anh A biết bạn mình vừa trộm cắp nhưng không báo công an.
• Che giấu: Anh A giúp bạn cất giấu tài sản trộm cắp hoặc cung cấp nơi trú ẩn để tránh bị phát hiện.

7. Tình Huống Thực Tế & Phân Tích Pháp Lý

Tình huống

Anh A biết bạn thân là anh B đang lên kế hoạch trộm cắp tài sản tại một cửa hàng. Anh B rủ anh A tham gia nhưng A từ chối. Tuy nhiên, A không báo công an hoặc bất kỳ cơ quan chức năng nào về kế hoạch của B.

Phân tích pháp lý

• Mặt khách quan: Anh A biết rõ hành vi trộm cắp đang được chuẩn bị (B đã lên kế hoạch cụ thể). Tuy nhiên, A không thông báo cho cơ quan công an, thỏa mãn dấu hiệu “không hành động”.
• Mặt chủ quan: Anh A cố ý không tố giác vì tình bạn, thể hiện lỗi cố ý trực tiếp.
• Khách thể: Hành vi của A cản trở cơ quan chức năng ngăn chặn tội trộm cắp, ảnh hưởng đến hoạt động tố tụng.
• Chủ thể: Anh A đủ 16 tuổi, có năng lực trách nhiệm hình sự.

Tuy nhiên, cần lưu ý:

• Tội trộm cắp (Điều 173 BLHS) không nằm trong danh sách các tội bắt buộc tố giác tại Điều 389 BLHS. Do đó, hành vi của anh A không cấu thành tội không tố giác tội phạm theo Điều 390, trừ khi hành vi trộm cắp này có tổ chức hoặc gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, dẫn đến liên quan đến các tội khác trong Điều 389.
• Nếu B phạm tội nghiêm trọng hơn, như buôn bán ma túy (Điều 251), và A không tố giác, A có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm.

Kết luận: Trong trường hợp này, anh A không bị xử lý hình sự vì tội trộm cắp không thuộc danh mục bắt buộc tố giác. Tuy nhiên, nếu hành vi của B nghiêm trọng hơn, A có thể đối mặt với trách nhiệm pháp lý.

8. Lời Khuyên Từ Luật Công Tâm

Để tránh rủi ro pháp lý và góp phần bảo vệ trật tự xã hội, Luật Công Tâm khuyến nghị:

• Chủ động tố giác: Khi phát hiện hành vi phạm tội, đặc biệt là các tội nguy hiểm (giết người, khủng bố, buôn bán ma túy…), hãy báo ngay cho công an, chính quyền địa phương hoặc qua ứng dụng VNeID (tài khoản định danh mức 2).
• Đảm bảo an toàn: Nếu lo ngại bị trả thù, hãy cung cấp thông tin ẩn danh hoặc liên hệ cơ quan công an qua đường dây nóng để được bảo vệ. Cơ quan chức năng cam kết giữ bí mật thông tin người tố giác.

  Tư vấn pháp lý: Nếu không chắc chắn về trách nhiệm tố giác hoặc lo ngại bị liên lụy, hãy liên hệ luật sư để được hướng dẫn cách xử lý phù hợp, đảm bảo quyền lợi và an toàn.

• Không bao che: Tránh bất kỳ hành vi hỗ trợ, dung túng người phạm tội, vì điều này có thể dẫn đến trách nhiệm hình sự nặng hơn (tội che giấu tội phạm).

9. Dịch Vụ Tư Vấn Pháp Lý Tại Luật Công Tâm

Luật Công Tâm cung cấp các dịch vụ pháp lý chuyên sâu, hỗ trợ khách hàng trong các vấn đề liên quan đến tội không tố giác tội phạm:

• Tư vấn miễn phí ban đầu: Giải đáp các thắc mắc về trách nhiệm tố giác, miễn trừ trách nhiệm, và các quy định pháp luật liên quan.
• Hỗ trợ tố giác an toàn: Hướng dẫn cách báo tin tội phạm một cách hợp pháp, bảo mật, tránh rủi ro cho khách hàng.
• Đại diện pháp lý: Làm việc với cơ quan điều tra, viện kiểm sát, tòa án để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của khách hàng trong các vụ án hình sự.
• Dịch vụ toàn diện: Tư vấn pháp lý trong lĩnh vực hình sự, dân sự, hành chính với đội ngũ luật sư tận tâm, giàu kinh nghiệm.

Thông tin liên hệ:

• Địa chỉ: Tầng 6, số 141 Hoàng Quốc Việt, Nghĩa Đô, Cầu Giấy, Hà Nội
• Hotline: 0972810901 – 0969545660

10. Kết Luận

Tội không tố giác tội phạm, dù tưởng chừng đơn giản, có thể gây hậu quả nghiêm trọng đến công tác phòng, chống tội phạm và trật tự xã hội. Với các quy định tại Điều 390 Bộ luật Hình sự, pháp luật Việt Nam năm 2025 nhấn mạnh trách nhiệm của mỗi công dân trong việc tố giác các hành vi phạm tội, đặc biệt là các tội nghiêm trọng. Tuy nhiên, pháp luật cũng nhân văn khi miễn trách nhiệm cho những người thân thích hoặc luật sư bào chữa trong các trường hợp cụ thể.

Luật Công Tâm khuyến khích người dân nâng cao ý thức pháp luật, chủ động phối hợp với cơ quan chức năng để ngăn chặn tội phạm. Nếu bạn đang gặp khó khăn, lo ngại về trách nhiệm pháp lý hoặc cần hỗ trợ tố giác tội phạm, hãy liên hệ ngay với chúng tôi để được tư vấn kịp thời, bảo mật và hiệu quả.