Trong xã hội Việt Nam, các vấn đề liên quan đến thừa kế luôn là chủ đề nhạy cảm, đặc biệt khi có tranh chấp giữa các thành viên trong gia đình. Việc từ chối nhận di sản thừa kế thường xuất phát từ nhiều lý do như không muốn dính líu đến nợ của người để lại di sản, mâu thuẫn gia đình, hoặc đơn giản là không muốn nhận trách nhiệm quản lý tài sản. Tuy nhiên, sau khi từ chối, không ít người thay đổi ý định và thắc mắc liệu có thể quay lại xin nhận kỷ phần thừa kế hay không. Theo thống kê từ Tòa án Nhân dân Tối cao năm 2023, khoảng 25% các vụ tranh chấp thừa kế tại Việt Nam liên quan đến việc từ chối hoặc thay đổi quyết định nhận di sản, phản ánh nhu cầu tìm hiểu pháp luật về vấn đề này ngày càng tăng.

Tại Công ty Luật Công Tâm, chúng tôi thường xuyên nhận được câu hỏi từ khách hàng về việc thay đổi quyết định sau khi từ chối di sản. Chẳng hạn, anh Hùng, một khách hàng tại Bình Thuận, chia sẻ: “Trước đây, tôi đã làm văn bản từ chối nhận di sản thừa kế của bố tôi vì không muốn liên quan đến khoản nợ của ông. Nhưng giờ tôi biết tài sản để lại có giá trị lớn hơn nhiều so với nợ, tôi muốn xin nhận lại kỷ phần thừa kế. Liệu pháp luật có cho phép không?” Đây là tình huống phổ biến mà nhiều người gặp phải, xuất phát từ sự thiếu hiểu biết về hậu quả pháp lý của việc từ chối di sản.

Dựa trên Bộ luật Dân sự năm 2015, Luật Công Tâm sẽ giải đáp chi tiết về quy định pháp luật liên quan đến việc từ chối di sản, khả năng xin nhận lại kỷ phần thừa kế, và các bước cần thực hiện để bảo vệ quyền lợi của bạn. Bài viết này được thiết kế để bạn, dù không có kiến thức pháp lý, cũng có thể hiểu rõ và biết cách xử lý trong các tình huống tương tự. Hãy cùng Luật Công Tâm khám phá vấn đề này để tìm giải pháp tốt nhất!

Di sản thừa kế và từ chối di sản là gì? Thực trạng xã hội

Di sản thừa kế là toàn bộ tài sản mà người chết để lại, bao gồm quyền tài sản (như nhà đất, tiền, cổ phần) và nghĩa vụ tài sản (như nợ, nghĩa vụ cấp dưỡng). Theo Điều 612 Bộ luật Dân sự 2015:

“Di sản bao gồm tài sản riêng của người chết, phần tài sản của người chết trong tài sản chung với người khác.”

Từ chối nhận di sản thừa kế là hành vi pháp lý, trong đó người thừa kế tuyên bố không nhận phần di sản mà họ được hưởng, có thể vì lý do cá nhân, tài chính, hoặc để tránh trách nhiệm liên quan đến nợ. Hành vi này thường được thực hiện bằng văn bản gửi đến công chứng viên hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

Thực trạng xã hội: Việc từ chối di sản không hiếm, đặc biệt trong các trường hợp:

• Tránh nợ: Người thừa kế từ chối vì di sản kèm theo khoản nợ lớn hơn giá trị tài sản.
• Mâu thuẫn gia đình: Một số người từ chối để tránh tranh chấp với người thừa kế khác.
• Lý do cá nhân: Không muốn quản lý tài sản phức tạp, như bất động sản ở xa.

Theo số liệu từ Hiệp hội Công chứng viên Việt Nam năm 2022, khoảng 15% các văn bản từ chối di sản được lập tại các văn phòng công chứng liên quan đến bất động sản hoặc tài sản có giá trị lớn. Tuy nhiên, nhiều người sau khi từ chối lại thay đổi ý định khi phát hiện tài sản có giá trị cao hơn dự đoán hoặc khi tình hình tài chính cá nhân thay đổi.

Ví dụ thực tế: Một khách hàng của Luật Công Tâm, chị Lan, từ chối nhận di sản của mẹ vì lo ngại khoản nợ ngân hàng. Sau đó, chị phát hiện căn nhà để lại có giá trị lớn hơn nợ, và muốn xin nhận lại kỷ phần. Chúng tôi đã tư vấn rằng, khả năng này phụ thuộc vào thời điểm từ chối và quy định pháp luật.

Luật Công Tâm nhấn mạnh rằng, việc từ chối di sản là quyết định quan trọng, cần cân nhắc kỹ lưỡng vì có thể ảnh hưởng đến quyền lợi lâu dài. Hiểu rõ khái niệm và thực trạng sẽ giúp bạn đưa ra quyết định đúng đắn.

Quy định pháp luật về từ chối nhận di sản thừa kế

Pháp luật Việt Nam quy định rõ ràng về việc từ chối nhận di sản thừa kế, nhằm đảm bảo quyền tự do ý chí của người thừa kế. Luật Công Tâm phân tích các quy định cụ thể theo Bộ luật Dân sự 2015:

• Quyền từ chối nhận di sản:

Theo khoản 1 Điều 620 Bộ luật Dân sự 2015:

“1. Người thừa kế có quyền từ chối nhận di sản, trừ trường hợp việc từ chối nhằm trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ tài sản của mình đối với người khác.”

Điều này có nghĩa là bạn có quyền từ chối di sản vì bất kỳ lý do nào, nhưng không được từ chối để trốn tránh nghĩa vụ như trả nợ cho chủ nợ.

• Hình thức từ chối di sản:

Theo khoản 2 Điều 620:

“2. Việc từ chối nhận di sản phải được lập thành văn bản và gửi đến người quản lý di sản, những người thừa kế khác, người được giao nhiệm vụ phân chia di sản để biết.”

Theo quy định, việc từ chối nhận di sản phải lập thành văn bản và pháp luật về công chứng, chứng thực cũng không có bất kỳ quy định nào bắt buộc người từ chối nhận di sản phải thực hiện các thủ tục này.

Cụ thể, theo Điều 59 Luật Công chứng năm 2014 quy định: “Người thừa kế có thể yêu cầu công chứng văn bản từ chối nhận di sản…”

Do đó, việc từ chối nhận di sản đã được lập thành văn bản phù hợp với quy định pháp luật nhưng không công chứng hoặc chứng thực thì vẫn có giá trị pháp lý.

• Thời hạn từ chối di sản:

Theo khoản 3 Điều 620:

“3. Việc từ chối nhận di sản phải được thể hiện trước thời điểm phân chia di sản.”

Như vậy, pháp luật không quy định cụ thể thời hạn bạn từ chối di sản, bạn có thể từ chối di sản thừa kế bất kỳ thời gian nào, miễn sao việc từ chối được thực hiện trước thời điểm phân chia di sản.

Luật Công Tâm khuyến nghị bạn cân nhắc kỹ trước khi từ chối di sản, đặc biệt là xác minh rõ giá trị tài sản và nghĩa vụ đi kèm. Liên hệ luật sư sớm sẽ giúp bạn tránh sai lầm pháp lý.

Đã từ chối di sản, có được xin nhận lại kỷ phần thừa kế không?

Một trong những câu hỏi phổ biến nhất mà Luật Công Tâm nhận được là: “Đã từ chối di sản rồi, có thể xin nhận lại không?” Câu hỏi “Đã từ chối di sản, có được xin nhận lại kỷ phần thừa kế không?” là mối quan tâm lớn của nhiều người. Theo tiểu mục 1 mục IV Công văn 206/TANDTC-PC ngày 27/12/2022 của Tòa án Nhân dân Tối cao có hướng dẫn như sau:

“1. Trong vụ án tranh chấp về thừa kế tài sản, một người thuộc hàng thừa kế đã có văn bản từ chối nhận di sản thừa kế, Tòa án cấp sơ thẩm đưa họ vào tham gia tố tụng trong vụ án với tư cách người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Khi xét xử sơ thẩm, Tòa án đã giải quyết chia toàn bộ di sản thừa kế cho những đồng thừa kế khác (bao gồm cả ký phần thừa kế của người từ chối nhận di sản thừa kế). Sau khi xét xử sơ thẩm, người từ chối nhận di sản kháng cáo bản án với nội dung yêu cầu giải quyết được chia thừa kế theo pháp luật, xin được nhận kỷ phần thừa kế mà lẽ ra họ được hưởng. Trong trường hợp này, Tòa án có chấp nhận yêu cầu của họ về việc chia di sản thừa kế hay không?
Khoản 1 Điều 5 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 quy định: “Đương sự có quyền quyết định việc khởi kiện, yêu cầu Tòa án có thẩm quyền giải quyết vụ việc dân sự. Tòa án chỉ thụ lý giải quyết vụ việc dân sự khi có đơn khởi kiện, đơn yêu cầu của đương sự và chỉ giải quyết trong phạm vi đơn khởi kiện, đơn yêu cầu đó”.
Điều 620 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định:
“1. Người thừa kế có quyền từ chối nhận di sản, trừ trường hợp việc từ chối nhằm trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ tài sản của mình đối với người khác.
2. Việc từ chối nhận di sản phải được lập thành văn bản và gửi đến người quản lý di sản, những người thừa kế khác, người được giao nhiệm vụ phân chia di sản để biết.
3. Việc từ chối nhận di sản phải được thể hiện trước thời điểm phân chia di sản.”
Điểm c khoản 2 Điều 650 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về những trường hợp thừa kế theo pháp luật như sau: “Phần di sản có liên quan đến người được thừa kế theo di chúc nhưng họ không có quyền hưởng di sản, từ chối nhận di sản, chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; liên quan đến cơ quan, tổ chức được hưởng di sản theo di chúc, nhưng không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế”.
Như vậy, trong trường hợp nêu trên thì tùy từng trường hợp mà Tòa án xem xét, quyết định:
– Trường hợp việc từ chối nhận di sản của người thừa kế là tự nguyện thì Tòa án sẽ không chấp nhận yêu cầu của đương sự về việc chia thừa kế đối với kỷ phần mà họ đã từ chối nhận.
– Trường hợp có căn cứ về việc từ chối nhận di sản thừa kế của người thừa kế do bị lừa dối, ép buộc, đe dọa… thì Tòa án sẽ xem xét chấp nhận yêu cầu của đương sự.”

Như vậy, trong tùy trường hợp, Tòa án có thể xem xét, quyết định như sau:

• Tự nguyện từ chối nhận di sản

Nếu văn bản từ chối nhận di sản có nội dung từ chối nhận di sản, đáp ứng đầy đủ các điều kiện quy định tại Điều 620 Bộ luật Dân sự 2015, thì văn bản từ chối nhận di sản có hiệu lực pháp luật và không thể thay đổi được. Điều này có nghĩa là người đã từ chối nhận di sản không có quyền đòi lại phần di sản đã từ chối. Theo đó, Tòa án sẽ không chấp nhận yêu cầu của bạn về việc chia thừa kế đối với kỷ phần mà bạn đã từ chối nhận.

• Từ chối do bị ép buộc hoặc lừa dối

Nếu bạn chứng minh được rằng việc từ chối di sản là do bị ép buộc (ví dụ: bị người thừa kế khác đe dọa) hoặc bị lừa dối (ví dụ: cung cấp thông tin sai về giá trị di sản), bạn có thể yêu cầu Tòa án tuyên bố văn bản từ chối vô hiệu và được nhận phần thừa kế theo quy định pháp luật. Nếu thành công, bạn được phép nhận lại kỷ phần thừa kế.

Hạn chế:

• Việc rút lại từ chối rất khó, đặc biệt nếu bạn tự nguyện từ chối và không có bằng chứng về ép buộc hay lừa dối.
• Sau khi từ chối, di sản sẽ được phân chia cho các đồng thừa kế khác hoặc chuyển thành tài sản không người thừa kế (Điều 636). Khi đó, bạn không còn quyền yêu cầu nhận lại.

Luật Công Tâm khuyến nghị rằng, nếu bạn muốn xin nhận lại kỷ phần, cần liên hệ luật sư ngay để đánh giá tính hợp lệ của việc từ chối và chuẩn bị hồ sơ khởi kiện nếu cần.

Hậu quả pháp lý khi từ chối nhận di sản thừa kế

Việc từ chối nhận di sản thừa kế kéo theo nhiều hậu quả pháp lý mà bạn cần hiểu rõ để tránh mất quyền lợi. Luật Công Tâm phân tích các hậu quả chính như sau:

• Mất quyền hưởng di sản:

Khi từ chối di sản, bạn không còn quyền yêu cầu kỷ phần thừa kế đã từ chối, kể cả tài sản có giá trị cao.

• Di sản được phân chia lại:

Nếu bạn từ chối, phần di sản của bạn sẽ được chia cho các đồng thừa kế khác hoặc chuyển cho Nhà nước nếu không còn người thừa kế theo quy định tại Điều 622 Bộ luật Dân sự. Cụ thể:

“Trường hợp không có người thừa kế theo di chúc, theo pháp luật hoặc có nhưng không được quyền hưởng di sản, từ chối nhận di sản thì tài sản còn lại sau khi đã thực hiện nghĩa vụ về tài sản mà không có người nhận thừa kế thuộc về Nhà nước.”

• Ảnh hưởng đến quan hệ gia đình:

Việc từ chối di sản có thể gây mâu thuẫn với các đồng thừa kế, đặc biệt nếu họ cho rằng bạn từ chối để trốn tránh nghĩa vụ chung.

Ví dụ: Anh Tuấn, một khách hàng của Luật Công Tâm, từ chối di sản của bố vì lo ngại nợ. Sau đó, anh phát hiện căn nhà để lại có giá trị lớn, nhưng phần di sản của anh đã được chia cho em trai. Chúng tôi tư vấn rằng anh không thể xin nhận lại vì đã từ chối hợp lệ.

Luật Công Tâm khuyên bạn cân nhắc kỹ giá trị tài sản và nghĩa vụ trước khi từ chối. Nếu đã từ chối và muốn xin nhận lại, cần có bằng chứng về ép buộc hoặc lừa dối để khởi kiện.

Quy trình giải quyết khi muốn xin nhận lại kỷ phần thừa kế

Nếu bạn đã từ chối di sản và muốn xin nhận lại, Luật Công Tâm hướng dẫn các bước sau:

• Xác minh tính hợp lệ của việc từ chối:

Kiểm tra văn bản từ chối có đáp ứng các điều kiện của Điều 620 (lập thành văn bản, thể hiện trước thời điểm phân chia di sản) hay không. Nếu từ chối không hợp lệ, bạn có thể yêu cầu Tòa án xem xét.

• Thu thập bằng chứng về ép buộc hoặc lừa dối:

Bạn cần cung cấp bằng chứng như tin nhắn, ghi âm, hoặc lời khai nhân chứng để chứng minh việc từ chối không xuất phát từ ý chí tự nguyện.

• Nộp đơn khởi kiện tại Tòa án:

Theo Điều 186 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015:

“Cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền tự mình hoặc thông qua người đại diện hợp pháp khởi kiện vụ án (sau đây gọi chung là người khởi kiện) tại Tòa án có thẩm quyền để yêu cầu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.”

Bạn nộp đơn khởi kiện tại Tòa án nhân dân, yêu cầu tuyên bố văn bản từ chối vô hiệu và khôi phục quyền thừa kế. Đơn cần nêu rõ lý do và kèm theo bằng chứng.

• Thuê luật sư hỗ trợ:

Một luật sư chuyên môn sẽ giúp bạn chuẩn bị hồ sơ, thu thập chứng cứ, và đại diện tại tòa án để bảo vệ quyền lợi.

Ví dụ thực tế: Luật Công Tâm từng hỗ trợ chị Nga, người bị anh trai ép từ chối di sản. Chúng tôi giúp chị thu thập bằng chứng (ghi âm cuộc nói chuyện) và khởi kiện thành công, khôi phục quyền thừa kế một căn nhà trị giá 5 tỷ đồng.

Luật Công Tâm lưu ý rằng, thời gian và bằng chứng là yếu tố then chốt. Hãy hành động sớm để tránh mất quyền lợi.

Dịch vụ tư vấn pháp lý tại Luật Công Tâm

Công ty Luật Công Tâm cung cấp các dịch vụ hỗ trợ bạn trong các vấn đề liên quan đến từ chối di sản và xin nhận lại kỷ phần thừa kế:

• Tư vấn pháp lý: Giải đáp về quyền từ chối di sản, khả năng xin nhận lại, và hậu quả pháp lý.
• Soạn thảo văn bản: Hỗ trợ lập văn bản từ chối di sản hoặc đơn khởi kiện yêu cầu tuyên bố từ chối vô hiệu.
• Khởi kiện tại Tòa án: Đại diện bảo vệ quyền lợi, thu thập chứng cứ để khôi phục kỷ phần thừa kế.

Liên hệ qua Hotline: 0972810901 | 0969545660 hoặc tại Tầng 6, số 141 Hoàng Quốc Việt, Nghĩa Đô, Cầu Giấy, Hà Nội.

Kết luận: Việc từ chối di sản thừa kế là quyết định quan trọng, và việc xin nhận lại kỷ phần sau khi từ chối rất khó thực hiện, trừ khi có bằng chứng về ép buộc hoặc lừa dối. Với sự hỗ trợ từ Luật Công Tâm, bạn sẽ được tư vấn và bảo vệ quyền lợi một cách tối ưu. Hãy để chúng tôi đồng hành cùng bạn!